Usul Hakkında Nutuk Metot Üzerine Konuşma

Bildiginiz veçhile Descartes, kitabinin ilk satirinda, 'akil'dan bahseder. Daha sonra, sirasi geldikçe 'kuva-yi tabiiyye' ve 'felsefe'den bahseyler. Maarif Nezareti'nin o zamanki "Encümen-i Teftis-i Muayene"si, bu gibi meselelerden, yani 'felsefe'den, 'akil'dan, 'tabiat kuvvetleri'nden bahseden bir eserin nesrine müsaade edilemeyecegini bildirdi. Bereket versin, Encümen Reisi Hamdi Bey ve âza Azmi Bey beni tanirlardi. Bunlarin yardimi ile yakayi güç kurtardik ve müsaade aldik. Yalniz sunu söyleyeyim ki, 'felsefe'yi kurban verdik. 'Felsefe' kelimesi yerine, 'hikmet' demeliymis. Böylece kitaptaki 'felsefe'leri hep 'hikmet' yaptim."
"- Eseri bir Ermeni kitapçi bastirdi. Hemen bir nüshasini alip, yakindan tanidigimiz basmabeynci Haci Ali Pasa'ya götürdüm. Takdir görecegimi ümit ediyordum. Bes on gün sonra kendisini gördügüm Haci Ali Pasa: 'Yahu siz ne yapmissiniz, kitapta akildan bahsetmissiniz' dedi. Ben de cevap olarak, 'Peki cinnetten mi bahsedeyim?' dedim. Bilirsiniz ki, o zaman Sultan Murat hayatta idi, akil ve cinnet kelimeleri Sultan Murat'i hatirlatir diye endise edilirdi. Bereket versin ki, basmabeyncinin ahbapligi sayesinde is büyümedi."
Ibrahim Edhem Mesut (Dirvana)
(Arka Kapak)