Müşahedat

1890-1891 yillarinda "Tercüman-i Hakikat"te yayimlanip daha sonra kitap olarak basilan "Müsahedat", Türk ve dünya klasiklerinden çok ayri bir teknikle yazilan ve bu yönüyle, Ahmet Mithat Efendi'nin diger eserlerinden oldukça farkli bir tarz gösteren bir romandir. Ahmet Mithat, "Müsahedat"ta hem bir anlatici hem de kahramanlardan biridir. Ayrica romanin okuyuculari da olan diger kahramanlar, anlatici gibi kurguya zaman zaman müdahale ederler. "Müsahedat"in edebiyat tarihimizin ilk naturalist roman denemesi oldugu düsünülecek olursa önemi daha da ziyadesiyle anlasilacaktir. (…) Muhabbetin bu türlüsünde iki taraf için de hiçbir tehlike, hiçbir zarar olmayacagi gibi taraflarin ikisi için de selamete ermeye vesiledir. Kari kocalik âleminde dirlik, düzenlik denilen sey de muhabbetin bu türlüsüyle garantiye alinmis olur. Kadinlar, "Sevip varma!" derler. Haklari da vardir. Öyle çildirasiya muhabbetlerle baslayan evliliklerin devami pek az görülmektedir. Gerçi bizde birbirine âsik olarak evlenmek pek yaygin degilse de kadinlarimizin dikkatli nazarlari daha çok nadir örneklere çevrildiginden, bu hikmet dolu sözü söylemislerdir. Avrupa'daysa "Sana taparim, senin için ölürüm, ömrümü senin yolunda harcayacagim!" gibi sözlerle askla gerçeklestirilen evlilikler pek çoktur. Ancak bunlarin da büyük bir kismi, balayinin sona ermesiyle birlikte tadini kaybediyor ve kari da koca da kendilerine baska gönül eglenceleri bulmaya kalkisiyorlar.